Спіральнае пляценне Гарадоцкага, Браслаўскага, Верхнядзвінскага раёнаў і горада Віцебска – традыцыйнае рамяство, якое распаўсюджана на тэрыторыі сучаснай Беларусі.
Тэхналагічны спосаб заключаецца ў тым, што жгуты саломы, пачынаючы са дна вырабу, выкладваюцца па спіралі і сшываюцца паміж сабой гібкімі расчэпленымі пруткамі лазы, палоскамі лыка, яловымі ці сасновымі каранямі, раней – ніткамі з раслінных валокнаў (лён, крапіва, каноплі), а на сённяшні дзень – ніткамі прамысловай вытворчасці. Тэхналогія вырабу нагадвае не столькі пляценне, колькі сшыванне, тым больш што для гэтага выкарыстоўваецца спецыяльнае прыстасаванне ў выглядзе іголкі – кадычак, швайка з дубовай галінкі. Для фармавання саламянага жгута выкарыстоўваецца полая трубачка. Тэхніка пляцення забяспечвае розныя формы вырабаў. Зберагаючы прыродныя вартасці матэрыялаў, майстры ствараюць не проста карзіну, сумку, кораб, а прадуманыя да дробных дэталяў мастацкія вырабы.
Сярод усёй разнастайнасці плеценых вырабаў з саломы вылучаецца група гаспадарчага начыння, здаўна і паўсюдна пашыранага ў народным побыце – карабы, карзіны, кублы, каробкі для рукадзелля і інш. Аб’ядноўваюцца гэтыя вырабы не толькі характарам прызначэння – для збору, пераноскі і захавання прадуктаў, але і спосабам вытворчасці – спіральным пляценнем. Пластыка гэтых вырабаў і да нашага часу захавала першапачатковую прастату і прадуманасць формаў, іх адпаведнасць прызначэнню вырабаў. Дзякуючы сваім спецыфічным якасцям, саламянае начынне не сустракала канкурэнцыі з боку стварэння вырабаў з іншых шырокадаступных матэрыялаў і таму бытавала практычна паўсюдна. Яно ўжывалася для захавання зерня, мукі і іншых сыпкіх прадуктаў, а таксама іх пераноскі. У некаторых выпадках плеценыя вырабы служылі для зберажэння адзення і іншых каштоўных рэчаў. Бо вырабы ў тэхніцы спіральнага пляцення былі гіграскапічнымі, іх не грызлі мышы. Характэрныя ўтылітарныя якасці плеценага начыння абумовілі яго выкарыстанне і ў якасці пчаліных вулляў.
Плеценыя з саломы вырабы маюць выразную, дасканалую форму, а дробны дыяганальны ці спіральны ўзор лазовага перапляцення на жгутах саломы ажыўляе фактуру самаго вырабу, робіць яго паверхню прыгожай. Несумненна, пры стварэнні вырабаў у тэхніцы спіральнага пляцення ўлічвалася не толькі ўтылітарнае прызначэнне, але і іх мастацкі выгляд. На сённяшні дзень прасочваецца дэкаратыўна-прыкладное прызначэнне плеценых сучасных рэчаў: талеркі, каробачкі, ёмістасці для гарбаты і кавы, каробкі для рукадзелля, званочкі, калачыкі, пано і шмат іншых вырабаў
Традыцыя прыгатавання рыбы, сушанай у печы на саломе, і страў на яе аснове уяўляе сабой звычаі, веды і навыкі, а таксама звязаныя з яе практыкай прылады і іншыя прадметы.
Па словах носьбітаў, тэхналогія нарыхтоўкі рыбы праз сушку ў печы на тэрыторыі Бярозаўскага раёна бытавала здаўна. Такі сапосаб дазваляў атрымаць і спажываць карысныя і высакаякасныя рыбныя прадукты і стравы ў хатніх умовах, паколькі робіць рыбу амаль цалкам прыдатнай да ўжывання. Рыбныя стравы не проста папаўнялі паўсядзённы рацыён, а складалі яго аснову, таму рыбу заўсёды назапашвалі дастаткова многа, што дазваляла выжываць вялікім сялянскім сем’ям у перыяды сацыяльнага бязладдзя і (ці) ў гады ваенных узрушэнняў. Таму веды, навыкі па прыгатаванні рыбы захоўваліся з неабходнай дбайнасцю, перадаваліся з пакалення ў пакаленне.
Спосаб нарыхтоўкі рыбы шляхам працяглай сушкі на саломе ў разагрэтай печы і прыгатаванне разнастайных страў на яе аснове і да сённяшняга дня актыўна практыкуецца ў вёсках усходняй часткі Бярозаўскага раёна. Гэта традыцыя не перарывалася. Як і раней, да яе маюць дачыненне гаспадары (ці адзін з іх) амаль кожнай хаты: ловяць рыбу, сушаць у печы, гатуюць з яе стравы. Звычайна гаспадыні, якія перанялі веды і ўменні ад сваіх матуль і бабуль, валодаюць некалькімі відамі пераапрацоўкі свежазлоўленай рыбы. Кожная з іх уносіць свае выбітнасці ў гэты працэс, але аснова тэхналогіі прыгатавання сушанай рыбы застаецца нязменнай.
Мясцовыя гаспадыні ведаюць шмат разнастайных рэцэптаў паўсядзённых рыбных страў: крышаны (суп бульбяны) з сушанай рыбай, капуста (кіслая або свежая) з сушанай рыбай, шчаўе з сушанай рыбай, квас з сушанай рыбай і інш. Абавязкова стравы на аснове сушанай рыбы гатавалі і гатуюць для святочных і абрадавых вячэраў (вяселле, хрэсьбіны, памінкі, Дзяды, Каляды, Вялікдзень) – тушаная ў гаршочку сушаная рыба, квас на Дзяды, скаромны квас, посны квас. Традыцыйна выкарыстоўваюцца прадукты вясковага ўжывання (гародніна і рыба), а таксама пэўныя прылады: нож для ачысткі рыбы, тарка, верацяно, чыгунок ці гліняны гаршчок, качарга, памяло, вілы і інш.
Як у даўніну, так і да гэтага часу сушаная ў печы рыба і традыцыйныя стравы з яе карыстаюцца вялікай павагай у сем’ях жыхароў вёсак Спорава, Пескі, Здітава і Хрыса.
Стравамі з сушанай рыбы абавязкова сустракалі і сустракаюць гасцей. Гэта лічыцца ў рэгіянальнай суполцы рысай добразычлівасці, гасціннасці. Да нашага часу сушаная ў печы рыба застаецца асаблівым ласункам у кожнай сям’і, пачастункам і жаданым гасцінцам, а стравы з рыбы на сталах займалі і цяпер займаюць разам з хлебам адно з галоўных месцаў. Такую рыбу выкарыстоўваюць у якасці падзякі за паслугі.
Лоўля рыбы і працэс яе нарыхтоўкі значна паўплывалі на светапогляд і менталітэт мясцовай супольнасці. У рэгіянальным фальклоры рыбная тэма прадстаўлена прыпеўкамі, анекдотамі, вершамі і іншымі малымі формамі вуснай народнай творчасці.
Традыцыя прыгатавання сушанай у печы рыбы беражна захоўваецца мясцовай супольнасцю, перадаецца нашчадкам, як каштоўны складнік рэгіянальнай культурнай спадчыны
Спевы ”ў перахлёст“ – гэта самабытная версія антыфонных спеваў, якія ў цэлым з’яўляюцца адной з універсалій сусветнай музычнай культуры. У народнай культуры Беларусі такі спосаб спявання замацаваўся ў паўночным гісторыка-этнаграфічным рэгіёне – Паазер’і, дзе ён таксама атрымаў назвы ”на дзве (тры) пары“, ”на дзве (тры) змены“,”на два (тры) пункты“, ”з перахватам“, ”песні з адпевам“, ”спяваць у расцяжку“ і інш. Для пяці другіх рэгіёнаў Беларусі аналагічны антыфон не характэрны.
Спевы ”ў перахлёст“ адлюстроўваюць этнаграфічную асаблівасць паўночна-заходняга рэгіёну Беларусі, якую вызначае галоўным чынам аднагалоссе ў харавым спеве. Па словах носьбітаў – ”у перахлёст“ выконваюцца толькі асобныя жніўныя і купальскія песні, многія з якіх не маюць ўзросту, таму што запісаныя ад старэйшых носьбітаў, якія тыя перанялі іх ад сваіх маці і бабуль. Прызначаныя для выканання на адкрытым паветры, яны спяваюцца напружанымі, зычнымі галасамі, строфы заканчваюцца доўгім унісонам. Асаблівасць выканання – калі адную і тую ж музычную фразу па чарзе выконваюць некалькі груп спявачак. Песня спяваецца полузакрытым ротам, гук акругляецца. Звычайна існуе адзін напеў, на які распяваецца цэлы шэраг паэтычных тэкстаў.
На працягу амаль пяці дзесяцігоддзяў (з 1975 г.) народны фальклорны ансамбль ”Галасы спадчыны“ Багатырскага сельскага Дома культуры ДУК ”Полацкі раённы Цэнтр культуры“ зберагае старадаўнія абрадавыя антыфонныя спевы, якія ўваходзяць у склад цыкла песень вёсак аднаго стылявога ”куста“: Скавародзіна, Дразды, Баяноўшчына, Скабы, Пазнякова Палатоўскага сельскага савета Полацкага раёна (былога Юравіцкага сельскага Савета). Вялікі ўнёсак у справу па вывучэнні песеннага фальклору рэгіёну і яго захаванні зрабіла былая кіраўніца калектыва Вера Уладзіміраўна Пісюкова (1936 – 2015г.г.), якая ў свой час пераняла манеру спеваў “у перахлёст” ад сваёй маці. З непасрэдным удзелам Пісюковай В.У. была створана фанатэка мясцовых абрадавых песень, якая выкарыстоўваецца ў рэпертуары калектыва. У манеры “ў перахлёст” гурт аднавіў і спявае пласт жніўных і купальскіх песень.
Дзякуючы няспыннай дзейнасці народнага фальклорнага ансамбля ”Галасы спадчыны“ Багатырскага СДК, калектыву работнікаў установы па захаванню рэгіянальных традыцый Полаччыны, спевы ”ў перахлёст“ атрымалі другое жыццё сярод моладзевых фальклорных калектываў г. Полацка і Полацкага раёна, якія ўключылі ў свой рэпертуар песні ў гэтай манеры. Напрыклад, народны вакальны ансамбль”Вясна“ Полацкага каледжа УА ”Віцебскі дзяржаўны універсітэт ім. П.М.Машэрава“, фальклорны гурт ”Варган“ УА ”Полацкі дзяржаўны ўніверсітэт“, узорны фальклорны калектыў ”Знічка“ ДУК ”Палатоўская дзіцячы сад-сярэдняя школа Полацкага раёна“.
Носьбіты традыцыі выканання купальскіх і жніўных песень ”у перахлёст“ вызначаюць яе як частку мясцовай культурнай спадчыны, якая перадаецца ад пакалення да пакалення, лічаць яе каштоўнай і вартай захавання
