У Вязынцы адсвяткавалі Багач

Ахвочыя паўдзельнічаць у традыцыйным свяце маглі зрабіць гэта ў мінулую суботу зусім недалёка ад Мінска – у філіяле музея імя Янкі Купалы ў Вязынцы. Менавіта паўдзельнічаць, а не застацца пасіўнымі гледачамі. Арганізатары, РМГА "Студэнцкае этнаграфічнае таварыства", прадугледзелі падчас свята шмат інтэрактыўных элементаў: можна было далучыцца да шэсця, якое абыходзіла музейныя будынкі, паўдзельнічаць у стварэнні агульнага багача, насыпаўшы жменьку жыта ў лубку, павучыцца рамёствам, суканню свечак і гатаванню традыцыйных страў падчас майстар-класаў, патаньчыць.

Сімволіка Багача шматгранная: свята прыпадае на восеньскае раўнадзенства, гэта час збору ўраджаю, запальвання агню ў хаце. Адзінае сьведчанне пра Багач у "класікаў" беларускай этнаграфіі (ХІХ – пач. ХХ стст.) змешчана ў кнізе "Пережитки древняго міросозерцанія у белоруссовъ" А.Я. Багдановіча (бацькі паэта Максіма). Прыводзім кароткі пераказ у перакладзе са старой на сучасную рускую мову (на жаль, класікі беларускай этнаграфіі пісалі не па-беларуску). “В Игуменском уезде “Богачом” называют Рождество Богородицы (8-го сентября); последнее название почти не известно народу (В других местностях Белоруссии этот праздник зовется Малая Прачистая, в отличие от Успения – Большой Прачистой)… Отсюда понятно, почему народ называет “богачом” праздник, совпадающий со временем окончательной уборки хлеба и хозяйственного обилия… Хотя “богачем” называют собственно Рождество Богородицы, но празднование “богача” справляют не только в этот день, а и в другие праздники, близкие к осеннему равноденствию. Если, например, в деревне есть церковь или часовенька в память святого, празднуемого в это время, то и празднование “богача” приноровливается к этому дню. Главную роль в обряде этого празднества играет “богач” или “богатце”. Это “лубка” ржи со вставленной в неё восковой свечой. “Богач” стоит в течение целого года в доме очередного хозяина, в почетном углу, под иконами. В этот день свеча зажигается. Приглашается священник для служения молебствия, которое и служится прежде всего в том доме, где стоит “богач”. Потом хозяин, вслед за священником несёт “богач” в следующий двор, где их встречают хозяева. Для встречи ставят на дворе стол, покрытый белой скатертью и установленный “лубками” ржи, пшеницы, ячменя или другого хлеба. “Богач” ставится на столе к хлебам, и служится краткое молебствие. Священник и все его сопровождающие приглашаются в хату для угощения, при чем “богач” ставится на покути. И так обходят по очереди все дома. Зерновой хлеб, которым встречали “богач” идет в пользу причта. На другой конец села сгоняют весь скот, и когда обойдут все дворы, то обносят “богача” вокруг скота. После этого относят его в дом к очередному хозяину, где он остается целый год. Он, по поверию, приносит в дом богатство и счастье. В некоторых местностях рожь и воск для “богача” собирается со всей деревни и подменяется только тогда, когда “богач”, по очереди, обойдет всю деревню или же когда свеча сгорит. А в других местностях рожь и свеча подменяются ежегодно очередным хозяином, при чём рожь для этого вымолачивают из первого, “зажиночного” снопа. В последнем случае подмененная “богачовая” рожь смешивается с обыкновенной и употребляется на семена. Приготовление свечи сопровождается общей вечерей всех участников и особыми песнями, напоминающими “дожинковые”. (Багдановіч А.Я. Перажыткі старажытнага светасузірання ў беларусаў: Этнаграфічны нарыс. – Рэпрынтнае выд. 1895 г. – Мн.: Беларусь, 1995. С. 122 – 125.)”. Поўны варыянт апісання свята можна пачытаць тут.

У Ігуменскі павет уваходзіла частка тэрыторыі сучасных Пухавіцкага, Бярэзінскага і Клічаўскага раёнаў. Згадка назвы свята ў сучасных запісах сустракаецца на тэрыторыі Капыльскага, Шчучынскага, Уздзенскага, Бярэзінскага раёнаў.

 “Багач, што ўсяго багата. Гаспадар падлічвае свае скарбы: што сабраў з поля, што ў агародзі вырасла”. (Ганаэфа Маркевіч, 1935 г. н., вёска Збрашкі, Шчучынскі раён). 

“Бабіна лета бывае, калі Багач. Тады цяплей і павуцьцё сьцелецца”. (Вера Дашко, 1932 г. н., вёска Касцяшы, Уздзенскі раён).

“Багач называўся таго, што восень багатая, што дары даў Бог”. (Анастасія Шыдло, 1921 г. н., вёска Галаўныя Ляды, Бярэзінскі раён).

Доктар філалогіі Таццяна Валодзіна падкрэслівае, што Багач – гэта адно са святаў, якія маркіравалі ў календары восеньскае раўнадзенства. Свята рэгіянальнае, не па ўсёй Беларусі вядомае. Даследчыца лічыць, што больш універсальны характар мае Узвіжанне, якое святкуецца 27 верасня. Па ўсёй Беларусі вераць, што ў гэты дзень нельга хадзіць у лес, бо змеі збіраюцца ў клубкі і выпраўляюцца ў норы на зіму. Лічыцца, што да Узвіжання з поля ўсё павінна быць "здзвінута" – ураджай сабраны. Такім чынам, да святаў, блізкіх да дня восеньскага раўнадзенства, прымяркоўваецца "замыканне" зямлі і выраю на зіму. На веснавое раўнадзенства, наадварот, вырай і зямля "адмыкаюцца": на Саракі прылятаюць птушкі, "40 выраяў", да Благавешчання нельга апрацоўваць зямлю, бо яна "цяжарная", "адпачывае".

Багач нагадвае шматлікія святы пераносу свячы, вядомыя па ўсёй Беларусі. На пэўнае царкоўнае свята пераносіцца штогод у новую хату абрадавы комплекс са свечкі ў жыце і абраза. Паходжанне такіх святкаванняў даследчыкі выводзяць са старажытнага культу хатняга агменю, звычай калектыўнага сукання свечак – з рытуалаў братчын пчалаводаў.

Алена Ляшкевіч

Фота Барыса Якавіты

Фотасправаздача:  Фэст "Багач" у Вязынцы 20 верасня 2014 г.