Куратар:

Магілёўскі абласны метадычны цэнтр народнай творчасці і культурна-астветнай работы. Адрас: вул. Першамайская, 10, г. Магілёў, 212010;

Назва:

Творчасць майстроў-шапавалаў (Дрыбінскі р-н, Магілёўская вобл.)

Другая назва элемента НКС (прынятая ў канкрэтнай супольнасці, лакальны варыянт):

–

Адпаведная(ыя) супольнасць(і), група(ы) альбо індывідуум(мы):

Майстры-шапавалы, якія пражываюць у Дрыбінскім раёне Магілёўскай вобл.:– Асіпоўскі Уладзімір Станіслававіч – в. Пакуцце, Цемналескі с/с, Дрыбінскі р-н, Магілёўская вобл.;– Багданаў Стэфан Малахавіч – г.п. Дрыбін, Дрыбінскі р-н, Магілёўская вобл.;– Зюлікаў Валянцін Уладзіміравіч – в. Пакуцце, Цемналескі с/с, Дрыбінскі р-н, Магілёўская вобл.;– Зюлікаў Уладзімір Майсеевіч – в. Пакуцце, Цемналескі с/с, Дрыбінскі р-н, Магілёўская вобл.;– Масанін Леанід Мікалаевіч – в. Расна, Расненскі с/с, Дрыбінскі р-н, Магілёўская вобл.;– Маскалёў Уладзімір Мікалаевіч – в. Халіпы, Міхееўскі с/с, Дрыбінскі р-н, Магілёўская вобл.;– Міхееў Анатоль Яўгенавіч – в. Пакуцце, Цемналескі с/с, Дрыбінскі р-н, Магілёўская вобл.;– Храпенка Аляксандр Анатольевіч – г.п. Дрыбін, Дрыбінскі р-н, Магілёўская вобл.;– Ціханава Любоў Фёдараўна – г.п. Дрыбін, Дрыбінскі р-н, Магілёўская вобл.; – Цыганкоў Грыгорый Цімафеевіч – г.п. Дрыбін, Дрыбінскі р-н, Магілёўская вобл.;– Чараповіч Таццяна Міхайлаўна – г.п. Дрыбін, Дрыбінскі р-н, Магілёўская вобл.;– Чараповіч Юрый Анатольевіч – г.п. Дрыбін, Дрыбінскі р-н, Магілёўская вобл.

Арэол распаўсюджвання:

Кароткае апісанне элемента:

Валяльны промысел — вырабы з воўны, поўсці жывёл (авечак, коз) здаўна распаўсюджаны на ўсёй тэрыторыі Беларусі. Майстры стваралі вопратку, абутак, збіваючы яе пэўным спосабам. Паступова, з развіццём тэхналагічных працэсаў валяльныя вырабы пачалі страчваць сваю практычную неабходнасць. У сучаснасці засталіся толькі асобныя майстры, здольныя зрабіць валёнкі або зваляць вопратку. На Магілёўшчыне захаваліся невялікія асяродкі патомных майстроў валяльнай справы «шапавалаў», якія практыкуюць выраб валёнак, шапак-магерак, брылёў і інш. Адным з такіх асяродкаў з’яўляецца Дрыбінскі раён. Сёння на Дрыбіншчыне працуюць 12 майстроў-шапавалаў, якія захоўваюць і перадаюць рамяство сваім пераемнікам. Валянне шапак і дала саматужнікам назву «дрыбінскія шапавалы», якая захавалася да нашага часу. У запісах Е.Р. Раманава адзначаецца, што шапавальства на Дрыбіншчыне ўзнікла на пачатку ХVІІІ ст. Дрыбінскія шапавалы карысталіся сваёй умоўнай (сакрэтнай) мовай, якая атрымала назву «катрушніцкі лемязень». Ужывалася яна, каб трымаць у сакрэце прыёмы рамяства. Лексічны склад налічвае 915 слоў. Вырабы «дрыбінскіх шапавалаў» славяцца сваёй трываласцю і прыга¬жосцю. Гэта галаўныя ўборы для мужчын шапкі-магеркі – у выглядзе каўпака, або ўсечанага конусу і брылі – шапкі з казырком, а таксама цёплыя, па-май¬стэрску зробленыя валёнкі. Адметнай рысай шапавальства з’яўляецца адсутнасць складаных прылад працы. Нездарма пра шапавала кажуць: «Дзе шапавал стаў, там і яго стан». Сёння валянне зноў актуальна. Майстры-шапавалы вырабляюць валёнкі, прадметы адзення, якія захапляюць сваёй прыгажосцю і дэкорам

Катэгорыя элемента:

Традыцыйныя рамёствы » Валянне воўны

Веды і навыкі, якія могуць быць карыснымі і цікавымі сучасным спажыўцам:

Цікавасць для сучаснага спажыўца ўяўляе выкарыстанне валёнак па прамым прызначэнні, а таксама ў якасці сувенірнай прадукцыі

Актуальныя cацыяльныя і культурныя функцыі:

- утылітарная; - мастацка-эстэтычнай; - ідэнтыфікацыя іясцовай супольнасці

Арганізацыі (няўрадавыя, грамадскія, дзяржаўныя), якія спрыяюць практыцы перадачы элемента:

Студэнцкае этнаграфічнае таварыста

Паходжанне элемента:

Існуе некалькі версій аб узнікненні шапавальства на Дрыбіншчыне. У запісах этнографа Е. Р. Раманава адзначаецца, што адбылося гэта на пачатку ХVІІІ ст. Згодна з іншым меркаваннем, на месцы, дзе цяпер размешчаны Дрыбін, калісьці быў фальварак Дрыбін i вёска Стары Дрыбін. Уладальнік фальварка для таго, каб павялічыць насельніцтва ў сваім маёнтку i ўтварыць мястэчка, стаў запрашаць сяліцца на незанятых месцах. У ліку пераехаўшых у мястэчка Дрыбін былі перасяленцы з мясцовасцей з развітым валяльным рамяством, якія не толькі не пакінулі свой занятак, але бралі сабе памагатых з мясцовых жыхароў. Яшчэ адна версія сведчыць, што былы ўладальнік маёнтка Антон Цеханавецкі аддаў некалькі свaix маладых сялян для навучання валяльнаму рамяству ў Ніжагародскую губерню. Сяляне набылі неабходныя веды і вярнуліся на радзіму

Стан бытавання:

менш распаўсюджаны

Апісанне залежнасці элемента ад традыцыйнага культурнага ландшафта, у якім існуе элемент:

Элемента напрамую залежыць ад развіцця сельскай гаспадаркі, а канткрэтна жывёлагадоўлі. Асноўны матэрыял для валяння - воўна, якасць якой звязана ў тым ліку і з якасцю развядзення авечак

Мова альбо дыялекты, якія выкарыстоўваюцца:

Паўночна-усходні дыялект беларускай мовы. Дрыбінскія шапавалы карысталіся (сёння - рэдка) сваёй умоўнай (сакрэтнай) мовай, якая атрымала назву «катрушніцкі лемязень». Ужывалася яна, каб трымаць у сакрэце прыёмы рамяства. Лексічны склад яе налічвае 915 слоў.

Матэрыяльныя аб’екты, якія звязаны з практыкай элемента:

- брында (прылада для рыхлення воўны);- рашотка з лучыны;- драўляныя калодкі (для фармавання валёнка);- правідлы (для фармавання халявы валёнка);- шчотка з дроту (для надання таварнага выгляду валёнкам);- "плацік" (палатно хатняй вытворчасці);- баёк (для стварэння вагальных рухаў брынды);- нажніцы;- кравецкая іголка;- драўлянае кола;- подсціл;- рубіха;- рабрыстая дошка

Іншыя нематэрыяльныя элементы, звязаныя з практыкай элемента:

–

Мадэлі перадачы элемента ў супольнасці:

Элемент перадаецца ў сем'ях, праз майстар-класы, дзякуючы рабоце клуба "Шапавал" пры Дрыбінскім гісторыка-этнаграфічным музеі

Пагрозы для існавання і перадачы элемента:

–

шапавальства, воўна, валёнкі, рамяство

–

Інфармацыя_аб_майстрах-шапавалах.pdf

Інфармацыя_аб_майстрах-шапавалах.pdf

Катрушніцкі_лемезень.pdf

Катрушніцкі_лемезень.pdf

Пра_шапавальства.pdf

Пра_шапавальства.pdf

Што чытаць пра шапавальства.pdf

Што чытаць пра шапавальства.pdf

майстар_У.Зюлікаў.pdf

майстар_У.Зюлікаў.pdf

працэс_валяння.pdf

працэс_валяння.pdf

спіс_майстроў-шапавалаў.pdf

спіс_майстроў-шапавалаў.pdf